Landerne

Landerne (distaget [lãn.ˈdɛr.ne]) a zo ur gumun eus Bro Leon ha Bro-Gerne e departamant Penn-ar-Bed, e gwalarn Breizh. Penngêr kanton Landerne eo.

Landerne
Tier kozh war Pont Roc'han.
Anv gallek (ofisiel)	Landerneau
Bro istorel	Bro-Leon Kernev
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Brest
Kanton	Landerne (pennlec'h)
Kod kumun	29103
Kod post	29800
Maer Amzer gefridi	Patrick Leclerc 2014-2020
Etrekumuniezh	KK Bro Landerne-Daoulaz
Bro velestradurel	Bro Brest
Lec'hienn web	Ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	16 025 ann. (2020)
Stankter	1 215 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 27′ 06″ Norzh 4° 14′ 53″ Kornôg
Uhelderioù	kreiz-kêr : 21 m bihanañ 1 m — brasañ 175 m
Gorread	13,19 km²
Landerne

Douaroniezh

• War lez ar stêr Elorn emañ Landerne.

Anv

• Bernard Tanguy ː Landergneau, 1206; Landerneu, 1218; Landerneau, 1233; Landergnau, 1296; Landerniau, c. 1330; Landerneau, 1467
• Erwan Vallerie ː Landergneau, 1206; Landerneu, 1218; Landernau, 1233; Landerinau, 1265; Landergnau, 1296; Landerniau, c. 1330; Landerneau, 1336, 1467; Lanternoc, 1536; Lenderneau, 1630

Gerdarzh ː Lan - Theernoch, anv un eskob.

Ardamezioù

En glazur e deirgwern greet en aour, sparrarouez e wern-volosk gant ardamezioù Roc'han en gul e nav mailhenn en aour 3-3-3, sparrarouez e wern-greiz gant ardamezioù Breizh en erminig, sparrarouez e wern-vizan gant ardamezioù Leon en aour e leon kudennek en sabel. Ger-ardamez: Dalc'h soñj, dalc'h mat Katalog d'Hozier, 1696 Treser: Bernard Le Brun

Istor

Orin

A-gozh e sav diazezadur ur gêr e traoñ aber ar stêr Elorn. Seblantout a ra an anv Landerne dont pe eus Lann + Ternog pe eus Lann + Tenenan, a oa o-daou ermited eus ar VII^vet kantved.

Anv a zo eus Landerne er paperoù ofisiel er boaz 1206.

Gouzout a reer avat e oa annezet al lec'h gant Galianed-ha-Romaned dre ma oa ur c'hroashent a-bouez-bras en em gave aze a-drugarez d'ar roudour da vont eus an daou du eus ar stêr. Pemp hent kozh a zo:

• Hent Montroulez, a dremene dre an ospital gozh hag ar Roc'h-Morvan;
• Hent Karaez, dre an ospital gozh ha krec'hienn gozh Penn-ar-C'hrann (hent ospital Ferdinand Grall bremañ);
• Hent Kemper, dre straed Daoulaz ha Lannurvan;
• Hent Brest dre Gêrlaran ;
• Hent Lesneven dre Beler.

Henamzer

• Adalek ar V^vet kantved, ec'h en em gav ar Vrezhoned en Arvorig hag e annezjont en draoñienn. E-pad meur a gantved e voe gwarezet ar stêr Elorn gant kestell ar Roc'h-Morvan hag, izeloc'h, Kastell Goueled ar Forest.

Krennamzer

• Adalek penn-kentañ ar Grennamzer e oa Landerne perc'hentiezh tiegezh galloudus Leon hag e 1363 e voe hini tiegezh ar Roc'haned, dre un dimeziñ. An dimeziñ-se a verzer dre sellout ouzh ardamez kêr Landerne : al leon evit tiegezh Leon ha kroazvein evit tiegezh Roc'han.

Amzerioù modern

• Dindan ren ar rouaned e oa ur gêr a-bouez rak kêr-benn Priñselezh Leon e oa. Meur a wech e voe gwallaozet ar gêr en abeg d'ar brezelioù : gant an Normaned, gant ar Saozon (Brezel Kant Vloaz), gant Brezel an Ere ivez. Da vare an Dispac'h Gall e oa endeo ur geoded vihan a veve diwar Kenwerzh ar Mor, gant ur c'huzul-kêr, a veze kadoriet gant ur prokulor-sindik da gentañ ha goude-se gant ur maer, adalek 1692.

XVII^vet kantved

• Emsavadeg ar Bonedoù ruz:
  • trubuilhoù a voe e Landerne en noz etre an 3 hag ar 4 a viz Gouere; preizhet razh e voe tiez Bigeaud, fermer an dleoù, ha Blaizot, skignour ar paper-timbr; e ti ar sindig e voe tapet kig-bevin ha kig-sall;
  • nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh tri den eus Landerne, Paul Menac, François Leffait ha Mathieu Sizon, goude Emsavadeg ar Bonedoù ruz.

Dispac'h Gall

• 1790: gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer e voe lakaet Landerne da benn ur bann.
• Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Pillet, kure e Sant-Julian, Corre, aluzenner an ospital, Thomas ha Leier, beleion, an Tad Alexis, superior ar venec'h eus urzh Sant-Benead, da daou vanac'h eus ar memes kouent, an Tadoù Fidèle ha Pascal; nac'het e voe gant La Rue, person Sant-Houardon ha Jocguet, kure en hevelep parrez, Bodenez, person Sant-Tomaz ha Marc, kure er memes parrez, Roussel, person Beuzid, ha Mouden, kure en hevelep parrez;
• an Dispac'h ne voe ket fall evit Landerne rak frankizour e oa ar boblañs dre vras. Ar Gonvañsion a zivizas zoken ober eus Landerne kêrbenn departamant nevez-krouet "Penn-ar-Bed" (dezvad an 19 a viz Gouere 1793). Kement-se a badas 16 miziad hepken avat.

Reverzhioù greantel

• A bep seurt atalieroù a voe digoret e Landerne da vare ar reverzhioù greantel.

Labouradegoù boujiennoù, soavon, bier, bangounelloù-burezh, ha dreist-holl ar Wiaderezh, "Société Linière du Léon", war hent Landivizio, he devoe betek 2500 micherour. An hent-houarn a zegasas diorrodur kêr dre he liammañ ouzh Pariz e 1865 hag ouzh Kemper e 1865.

XX^vet kantved

• A-raok ar ar brezel 14 e oa ur batailhon ag ar 118vet Rujumant Troadegiezh kazarniet e Landerne, hag e c'her-stur e oa Peg Barz.
• Da heul ar brezel 14 e tigreskas ar boblañs e kêr e-pad ur pennad. Goude 1944 e kresk ar boblañs a-nevez.

Brezel-bed kentañ

• 297 gwaz ag ar gumun, d.le. 3,60% ag he foblañs e 1911, a gollas o buhez abalamour d'ar brezel.

Eil Brezel-bed

• D'an 19 a viz Even 1940 e tegouezh al lu alaman e Landerne; difennet eo kêr gant 150 martolod gall ha 40 soudard eus an Droadegiezh Trevadennel. Goude teir euriad emgann e teu an Alamaned tre e kêr. Tri milour gall a zo lazhet, gant al Letanant-Lestr Jean Moreau, penn an difenn, en o mesk.
• D'an 23 a viz Gouere 1942 e kouezhas un nijerez Whirlwind marilhet P7060 ha kodet HE-? eus ar 263th Squadron eus ar Royal Air Force Volunteer Reserve e Landerne; lazhet e voe he levier.

Un nebeud darvoudoù o deus merket istor Landerne

• 1336 : Diazezadur an ospital, a voe dilec'hiet da straed an harluidi e 1660
• 1510 : Pont Roc'han adsavet
• 1604 : Savidigezh porched iliz Sant-Houarzhon
• 1607 : Savidigezh tour iliz Sant-Tomaz
• 1664 : Savidigezh ti Leurgêr ar Marc'had lesanvet bremañ "Ti an Dugez Anna", gwechall ti ar Sechenaliezh
• 1701 : Savidigezh kouent an Ursuladezed, a voe implijet goude-se evel ospital, toull-bac'h, kazarn, ha bremañ lise (Lise an Elorn bremañ)
• 1728 : 1788 Adsavidigezh ar c'haeoù
• 1828 : Ar Ganol
• 1860 : Dibenn adsavidigezh iliz sant-Houarzhon, a oa a-raok e plas ar C'hredit Labour-Douar e-kichen ar Family. Dalc'het e voe ar porched (eus an Azginivelezh) hag an tour.

Monumantoù ha traoù heverk

• an Ospital, diazezet e 1336
• Maner la Petite-Palud, XV^vet, XIX^vet
• Kouent ar Gordennerien, XVII^vet
• Kouent hag iliz an Ursulinezed, 1715, XVII^vet
• Chapel an Ursulinezed
• Chapel Sant-Sebastian
• Iliz Sant-Houardon, XVI^vet, XVII^vet
• Prioldi Sant-Tomaz, XVI^vet
• Iliz Sant-Tomaz a Gantorberi, XVI^vet, XVII^vet
• Chapel ar Gapusined, XVII^vet
• Iliz Beuzit-Konogan , 1591, XVII^vet
• Kastell Kerlezerien
• Garnell Sant-Tomaz, XVII^vet
• Ti Gillard, 1639
• Ti an Dugez Anna, 1664
• Ti Dutoya, 1667
• Ti Itron-Varia Rumengol, 1668
• Maner Keranden, XVII^vet, 1823, 1904
• Maner Kerlaran, XIX^vet

Pont Landerne, savet war an Elorn, a reer anv anezhañ en ur skrid eus 1336. E 1510 e oa bet adsavet gant mein gant Yann II a Roc'han. Abaoe e reer pont Roc'han anezhañ. Da gentañ e oa war ar pont ur vilin, ur gored, ur chapel, un ti-gward hag ur prizon. En XVII^vet kantved e voe savet tiez-annez warnañ.

Pont Roc'han e Landerne

• Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù. D’an 29 a viz Du 1918 e voe divizet a-unvouezh d’e sevel gant ar c’huzul-kêr. Dioueliet e voe d’an 13 a viz Du 1921. Nevesaet e voe e golonennoù e 2008.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793

Brezhoneg

Ya d'ar brezhoneg

• D'an 22 a viz Kerzu 2004 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
• D'an 28 a viz Genver 2005 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.

Deskadurezh

• Daou hentad divyezhek Div Yezh (168 skoliad e 2010), un hentad divyezhek zo er skolaj hag el lise publik (226 en holl e 2011)
• Staliet eo Diwan Breizh e Landerne.
• Ur skol Diwan (47 skoliad e 2011).
• Ur skol brevez divyezhek Dihun a zo (80 skoliad e 2011).
• E distro-skol 2022 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek (kentañ derez, skolaj ha lise) 444 skoliad (19,3 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez). https://www.brezhoneg.bzh/98-kelenn.htm

Buhez foran

• An ti stummañ dibaouez Stumdi zo lec'hiet e Landerne.
• Radio Arvorig FM a skign adalek Landerne.
• Divyezhek eo an holl banelloù e kreiz-kêr.
• Divyezhek eo ti-gar Landerne.
• Bep bloaz e vez Gouel Kann al Loar e Landerne gant ur plas a-bouez roet d'ar brezhoneg: kenstrivadegoù lazoù-kanañ Kanomp Breizh, pezhioù c'hoari, kenstrivadegoù istorioù berr a vez kinniget bep bloaz.

Tud

Tud ganet eno

• 1712 ː Guillaume Mazeas; lennegour (Landerne, 1712 - Gwened, 1776)
• 1713 ː Jean Mazeas; matematikour (Landerne, 1713 - Paris, 1801)
• 1726 ː Yves Querboeuf; Istorour ha lennegour (Landerne ,1726 - Brunswick, 1799)
• 1753 ː Louis-Julien Roujoux; baron Landerne; prefed ha barzh (Landerne, 1753 - Brest, 1919)
• 1756 ː Yves Le Coat, baron Sant-Haouen; eil-amiral; ijiner arouezioù ar pellskiver (Landerne, 1756 - calais, 1826);
• 1779 ː Prudence-Guillaume Roujoux; baron Landerne; refed, istorour (Landerne, 1779 - Paris, 1836)
• 1902 : Remont Jestin, skrivagner brezhonek
• 1926 : Édouard Leclerc, kenwerzhour
• 1981 : Kristof ar Menn (Krismenn), kaner
• 1988 : Romain Thomas, melldroader

Tud marvet eno

• 1791 : Glaoda Mari al Lae, skrivagner brezhonek
• 1816 ː Augustin Coeuret de Secqueville; eil-amiral enep an dispac'h gall (Oison, 1749- Landerne, 1816)
• 1825 ː Jean-Marie Jumel; jeneral an impalaeriezh kentañ (Lyon, 1772 - Landerne, 1825)
• 1931 : Louis Harel de la Noë, ijinour, saver hentoù-houarn
• 1946 : Joseph Ollivier, keltiegour ha gouizieg
• 2000 : Jean Malléjac, marc'hhouarner

Gweladennerien brudet

• 1373 : ar Gwesklin
• 1505 : Anna Vreizh
• 1681 : Vauban
• 1777 : Jozef II impalaer Aostria, breur Marie-Antoinette
• 1796 : Lazare Hoche
• 1834 : Victor Hugo
• 1858 : Napoleon III hag e wreg

Ardamezeg ar familhoù

	le Barzic, Aotrounez Kerbiat e Sant Houardon	En glazur e gebrenn en argant heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant
	Olivier Aotrouniezhoù dianavet	En glazur e wezenn en argant, heuliet gant teir greskenn en aour

Buhez Etrebroadel

Bro	Kêr	Doare	Abaoe
Alamagn	Hünfeld	Gevelliñ	1968
Kembre	Caernarfon	Gevelliñ	1992
Japan	Imadate	Emglev mignoniaj	1992
Burkina Faso	Bam	Kevelerezh	1977
Roumania	Mioveni	Kevelerezh	1989

• Landerne he deus resevet Plakenn Enor Europa Kuzul Europa e 2001.

Liammoù diavaez

• lec'hienn ofisiel kêr
• (br) Landerne war lec'hienn Geobreizh

Levrlennadur

• Hervé Abalain : Les noms de lieux bretons. Les Universels Gisserot. 2000
• Daniel Delattre : Le Finistère. Les 283 communes. 2004
• Embannadurioù Flohic : Le Patrimoine des communes du Finistère. 1998
• Michel Froger & Michel Pressensé : Armorial des communes du Finistère. 2001
• Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne. Adembannadur Editions des Régionalismes. Cressé. 2011/2014
• Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses du Finistère. Chasse-Marée. ArMen. 1990
• Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995