Landerne

Tier kozh war Pont Roc'han.

Anv gallek (ofisiel)

Landerneau

Bro istorel

Bro-Leon

Kernev

Melestradurezh

29103

29800

Maer
Amzer gefridi

Patrick Leclerc
2014-2020

Etrekumuniezh

KK Bro Landerne-Daoulaz

Poblañsouriezh

16 025 ann. (2020)^[1]

Stankter

1 215 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

48° 27′ 06″ Norzh
4° 14′ 53″ Kornôg / 48.451667, -4.248056

Uhelderioù

kreiz-kêr : 21 m
bihanañ 1 m — brasañ 175 m

Gorread

13,19 km²

Landerne

Landerne (distaget [lãn.ˈdɛr.ne]) a zo ur gumun eus Bro Leon ha Bro-Gerne e departamant Penn-ar-Bed, e gwalarn Breizh. Penngêr kanton Landerne eo.

DouaroniezhAozañ

War lez ar stêr Elorn emañ Landerne.

AnvAozañ

Bernard Tanguy ː Landergneau, 1206; Landerneu, 1218; Landerneau, 1233; Landergnau, 1296; Landerniau, c. 1330; Landerneau, 1467
Erwan Vallerie ː Landergneau, 1206; Landerneu, 1218; Landernau, 1233; Landerinau, 1265; Landergnau, 1296; Landerniau, c. 1330; Landerneau, 1336, 1467; Lanternoc, 1536; Lenderneau, 1630

Gerdarzh ː Lan - Theernoch, anv un eskob.

ArdamezioùAozañ

En glazur e deirgwern greet en aour, sparrarouez e wern-volosk gant ardamezioù Roc'han en gul e nav mailhenn en aour 3-3-3, sparrarouez e wern-greiz gant ardamezioù Breizh en erminig, sparrarouez e wern-vizan gant ardamezioù Leon en aour e leon kudennek en sabel.

Ger-ardamez: Dalc'h soñj, dalc'h mat
Katalog d'Hozier, 1696
Treser: Bernard Le Brun

IstorAozañ

OrinAozañ

A-gozh e sav diazezadur ur gêr e traoñ aber ar stêr Elorn. Seblantout a ra an anv Landerne dont pe eus Lann + Ternog pe eus Lann + Tenenan, a oa o-daou ermited eus ar VII^vet kantved.

Anv a zo eus Landerne er paperoù ofisiel er boaz 1206.

Gouzout a reer avat e oa annezet al lec'h gant Galianed-ha-Romaned dre ma oa ur c'hroashent a-bouez-bras en em gave aze a-drugarez d'ar roudour da vont eus an daou du eus ar stêr. Pemp hent kozh a zo:

Hent Montroulez, a dremene dre an ospital gozh hag ar Roc'h-Morvan;
Hent Karaez, dre an ospital gozh ha krec'hienn gozh Penn-ar-C'hrann (hent ospital Ferdinand Grall bremañ);
Hent Kemper, dre straed Daoulaz ha Lannurvan;
Hent Brest dre Gêrlaran ;
Hent Lesneven dre Beler.

HenamzerAozañ

Adalek ar V^vet kantved, ec'h en em gav ar Vrezhoned en Arvorig hag e annezjont en draoñienn. E-pad meur a gantved e voe gwarezet ar stêr Elorn gant kestell ar Roc'h-Morvan hag, izeloc'h, Kastell Goueled ar Forest.

KrennamzerAozañ

Adalek penn-kentañ ar Grennamzer e oa Landerne perc'hentiezh tiegezh galloudus Leon hag e 1363 e voe hini tiegezh ar Roc'haned, dre un dimeziñ. An dimeziñ-se a verzer dre sellout ouzh ardamez kêr Landerne : al leon evit tiegezh Leon ha kroazvein evit tiegezh Roc'han.

Amzerioù modernAozañ

Dindan ren ar rouaned e oa ur gêr a-bouez rak kêr-benn Priñselezh Leon e oa. Meur a wech e voe gwallaozet ar gêr en abeg d'ar brezelioù : gant an Normaned, gant ar Saozon (Brezel Kant Vloaz), gant Brezel an Ere ivez. Da vare an Dispac'h Gall e oa endeo ur geoded vihan a veve diwar Kenwerzh ar Mor, gant ur c'huzul-kêr, a veze kadoriet gant ur prokulor-sindik da gentañ ha goude-se gant ur maer, adalek 1692.

XVII^vet kantvedAozañ

Emsavadeg ar Bonedoù ruz:
- trubuilhoù a voe e Landerne en noz etre an 3 hag ar 4 a viz Gouere; preizhet razh e voe tiez Bigeaud, fermer an dleoù, ha Blaizot, skignour ar paper-timbr; e ti ar sindig e voe tapet kig-bevin ha kig-sall^[2];
- nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh tri den eus Landerne, Paul Menac, François Leffait ha Mathieu Sizon, goude Emsavadeg ar Bonedoù ruz^[3].

Dispac'h GallAozañ

1790: gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer e voe lakaet Landerne da benn ur bann^[4].
Dekred eus ar 26 a viz Du 1790 war al le ret: e penn-kentañ 1791 e voe graet al le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù gant Pillet, kure e Sant-Julian, Corre, aluzenner an ospital, Thomas ha Leier, beleion, an Tad Alexis, superior ar venec'h eus urzh Sant-Benead, da daou vanac'h eus ar memes kouent, an Tadoù Fidèle ha Pascal; nac'het e voe gant La Rue, person Sant-Houardon ha Jocguet, kure en hevelep parrez, Bodenez, person Sant-Tomaz ha Marc, kure er memes parrez, Roussel, person Beuzid, ha Mouden, kure en hevelep parrez^[5];
an Dispac'h ne voe ket fall evit Landerne rak frankizour e oa ar boblañs dre vras. Ar Gonvañsion a zivizas zoken ober eus Landerne kêrbenn departamant nevez-krouet "Penn-ar-Bed" (dezvad an 19 a viz Gouere 1793). Kement-se a badas 16 miziad hepken avat.

Reverzhioù greantelAozañ

A bep seurt atalieroù a voe digoret e Landerne da vare ar reverzhioù greantel.

Labouradegoù boujiennoù, soavon, bier, bangounelloù-burezh, ha dreist-holl ar Wiaderezh, "Société Linière du Léon", war hent Landivizio, he devoe betek 2500 micherour. An hent-houarn a zegasas diorrodur kêr dre he liammañ ouzh Pariz e 1865 hag ouzh Kemper e 1865.

XX^vet kantvedAozañ

A-raok ar ar brezel 14 e oa ur batailhon ag ar 118vet Rujumant Troadegiezh kazarniet e Landerne, hag e c'her-stur e oa Peg Barz.
Da heul ar brezel 14 e tigreskas ar boblañs e kêr e-pad ur pennad. Goude 1944 e kresk ar boblañs a-nevez.

Brezel-bed kentañAozañ

297 gwaz ag ar gumun, d.le. 3,60% ag he foblañs e 1911, a gollas o buhez abalamour d'ar brezel^[6].

Eil Brezel-bedAozañ

D'an 19 a viz Even 1940 e tegouezh al lu alaman e Landerne; difennet eo kêr gant 150 martolod gall ha 40 soudard eus an Droadegiezh Trevadennel. Goude teir euriad emgann e teu an Alamaned tre e kêr. Tri milour gall a zo lazhet, gant al Letanant-Lestr Jean Moreau, penn an difenn, en o mesk^[7].
D'an 23 a viz Gouere 1942 e kouezhas un nijerez Whirlwind marilhet P7060 ha kodet HE-? eus ar 263th Squadron eus ar Royal Air Force Volunteer Reserve e Landerne; lazhet e voe he levier^[8].

Un nebeud darvoudoù o deus merket istor LanderneAozañ

1336 : Diazezadur an ospital, a voe dilec'hiet da straed an harluidi e 1660
1510 : Pont Roc'han adsavet
1604 : Savidigezh porched iliz Sant-Houarzhon
1607 : Savidigezh tour iliz Sant-Tomaz
1664 : Savidigezh ti Leurgêr ar Marc'had lesanvet bremañ "Ti an Dugez Anna", gwechall ti ar Sechenaliezh
1701 : Savidigezh kouent an Ursuladezed, a voe implijet goude-se evel ospital, toull-bac'h, kazarn, ha bremañ lise (Lise an Elorn bremañ)
1728 : 1788 Adsavidigezh ar c'haeoù
1828 : Ar Ganol
1860 : Dibenn adsavidigezh iliz sant-Houarzhon, a oa a-raok e plas ar C'hredit Labour-Douar e-kichen ar Family. Dalc'het e voe ar porched (eus an Azginivelezh) hag an tour.

Monumantoù ha traoù heverkAozañ

an Ospital, diazezet e 1336
Maner la Petite-Palud, XV^vet, XIX^vet
Kouent ar Gordennerien, XVII^vet
Kouent hag iliz an Ursulinezed, 1715, XVII^vet
Chapel an Ursulinezed
Chapel Sant-Sebastian
Iliz Sant-Houardon, XVI^vet, XVII^vet
Prioldi Sant-Tomaz, XVI^vet
Iliz Sant-Tomaz a Gantorberi, XVI^vet, XVII^vet
Chapel ar Gapusined, XVII^vet
Iliz Beuzit-Konogan , 1591, XVII^vet
Kastell Kerlezerien
Garnell Sant-Tomaz, XVII^vet
Ti Gillard, 1639
Ti an Dugez Anna, 1664
Ti Dutoya, 1667
Ti Itron-Varia Rumengol, 1668
Maner Keranden, XVII^vet, 1823, 1904
Maner Kerlaran, XIX^vet

Pont Landerne, savet war an Elorn, a reer anv anezhañ en ur skrid eus 1336. E 1510 e oa bet adsavet gant mein gant Yann II a Roc'han. Abaoe e reer pont Roc'han anezhañ. Da gentañ e oa war ar pont ur vilin, ur gored, ur chapel, un ti-gward hag ur prizon. En XVII^vet kantved e voe savet tiez-annez warnañ.

Pont Roc'han e Landerne

Monumant ar re varv, luc’hskeudennoù^[9]^,^[10]. D’an 29 a viz Du 1918 e voe divizet a-unvouezh d’e sevel gant ar c’huzul-kêr. Dioueliet e voe d’an 13 a viz Du 1921. Nevesaet e voe e golonennoù e 2008^[11].

Emdroadur ar boblañs abaoe 1793Aozañ

^[12]

BrezhonegAozañ

Ya d'ar brezhonegAozañ

D'an 22 a viz Kerzu 2004 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
D'an 28 a viz Genver 2005 e oa bet roet d'ar gumun al label Ya d'ar brezhoneg live 2.

DeskadurezhAozañ

Daou hentad divyezhek Div Yezh (168 skoliad e 2010), un hentad divyezhek zo er skolaj hag el lise publik (226 en holl e 2011)
Staliet eo Diwan Breizh e Landerne.
Ur skol Diwan (47 skoliad e 2011).
Ur skol brevez divyezhek Dihun a zo (80 skoliad e 2011).
E distro-skol 2022 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek (kentañ derez, skolaj ha lise) 444 skoliad (19,3 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez). https://www.brezhoneg.bzh/98-kelenn.htm

Buhez foranAozañ

An ti stummañ dibaouez Stumdi zo lec'hiet e Landerne.
Radio Arvorig FM a skign adalek Landerne.
Divyezhek eo an holl banelloù e kreiz-kêr.
Divyezhek eo ti-gar Landerne.
Bep bloaz e vez Gouel Kann al Loar e Landerne gant ur plas a-bouez roet d'ar brezhoneg: kenstrivadegoù lazoù-kanañ Kanomp Breizh, pezhioù c'hoari, kenstrivadegoù istorioù berr a vez kinniget bep bloaz.

TudAozañ

Tud ganet enoAozañ

1712 ː Guillaume Mazeas; lennegour (Landerne, 1712 - Gwened, 1776)
1713 ː Jean Mazeas; matematikour (Landerne, 1713 - Paris, 1801)
1726 ː Yves Querboeuf; Istorour ha lennegour (Landerne ,1726 - Brunswick, 1799)
1753 ː Louis-Julien Roujoux; baron Landerne; prefed ha barzh (Landerne, 1753 - Brest, 1919)
1756 ː Yves Le Coat, baron Sant-Haouen; eil-amiral; ijiner arouezioù ar pellskiver (Landerne, 1756 - calais, 1826);
1779 ː Prudence-Guillaume Roujoux; baron Landerne; refed, istorour (Landerne, 1779 - Paris, 1836)
1902 : Remont Jestin, skrivagner brezhonek
1926 : Édouard Leclerc, kenwerzhour
1981 : Kristof ar Menn (Krismenn), kaner
1988 : Romain Thomas, melldroader

Tud marvet enoAozañ

1791 : Glaoda Mari al Lae, skrivagner brezhonek
1816 ː Augustin Coeuret de Secqueville; eil-amiral enep an dispac'h gall (Oison, 1749- Landerne, 1816)
1825 ː Jean-Marie Jumel; jeneral an impalaeriezh kentañ (Lyon, 1772 - Landerne, 1825)
1931 : Louis Harel de la Noë, ijinour, saver hentoù-houarn
1946 : Joseph Ollivier, keltiegour ha gouizieg
2000 : Jean Malléjac, marc'hhouarner

Gweladennerien brudetAozañ

1373 : ar Gwesklin
1505 : Anna Vreizh
1681 : Vauban
1777 : Jozef II impalaer Aostria, breur Marie-Antoinette
1796 : Lazare Hoche
1834 : Victor Hugo
1858 : Napoleon III hag e wreg

Ardamezeg ar familhoùAozañ

	le Barzic, Aotrounez Kerbiat e Sant Houardon	En glazur e gebrenn en argant heuliet gant teir brizhenn ginerminig ivez en argant
	Olivier ^[13] Aotrouniezhoù dianavet	En glazur e wezenn en argant, heuliet gant teir greskenn en aour

Buhez EtrebroadelAozañ

Bro	Kêr	Doare	Abaoe
Alamagn	Hünfeld	Gevelliñ	1968
Kembre	Caernarfon	Gevelliñ	1992
Japan	Imadate	Emglev mignoniaj	1992
Burkina Faso	Bam	Kevelerezh	1977
Roumania	Mioveni	Kevelerezh	1989

Landerne he deus resevet Plakenn Enor Europa Kuzul Europa e 2001.

Liammoù diavaezAozañ

Muioc'h a restroù diwar-benn