An Alre

An Alre zo ur gumun e Bro-Gwened, e Breizh, e departamant ar Mor-Bihan.

an Alre

Porzh Sant-Sten.

Anv gallek (ofisiel)

Auray

Melestradurezh

56007

56400

Maer
Amzer gefridi

Claire Masson
2020-2026

Etrekumuniezh

An Alre Kiberen Douar Atlantel

Poblañsouriezh

14 155 ann. (2020)^[1]

Stankter

2 048 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

47° 40′ 07″ Norzh
2° 58′ 53″ Kornôg / 47.668612, -2.981389

Uhelderioù

bihanañ 0 m — brasañ 37 m

Gorread

6,91 km²

an Alre

Douaroniezh Aozañ

Emañ an Alre e penn un aber, Stêr an Alre, e-lec'h m'en em vesk dourioù al Loc'h gant dour sall ar mor. Bevennet eo gant Brec'h er gwalarn, Plunered er reter, ha Krac'h er mervent. Porzh Sant-Sten a oa ur porzh peskaeterien ha kenwerzh gwechall, ul lodenn eus An Alre eo bremañ, war ribl reter ar stêr.

Anv Aozañ

Alrae, 1081 ; Alrae, 1099 ; Auray, 1129 ; Auraio, 1136 ; Auray, 1139 ; Alrae, 1139 ; Alraycum, 1187 ; Alraium, 1208 ; Elrayo, 1233 ; Elraii, 1241 ; Olraium, 1278 ; Elrayo, 1279 ; Auray, 1282 ; Aureio, 1291 ; Elray, Auray, Aurey, 1371 ; Auroy, 1371 ; Tenoualray, 1437 ; Alraii, Alrayo, 1453 ; Alrayo, 1516 ; Aulray, 1561; Auray, Alray, Auroy, 1636.

Ardamezioù Aozañ

Kozh

Gwezboellek (neuz all ː talbennanek) etre aour ha glazur.

Tiegezh An Alre (D'Auray)^[2].

Bremañ

En gul e erminig tremenant, gwakoliet en erminoù ; e gab gwriet en glazur e deir flourdilizenn en aour^[3].

Istor Aozañ

Ar c'hastell Aozañ

Savet e voe ur voudenn feodel gant ar Vretoned er V^vet kantved. Ken abred ha 1082 e vez graet meneg eus « Castrum Alrea » e diellevr Kemperle. Diskaret e voe ar voudenn-se gant an Normaned. E 1201 e voe savet ur c'hastell dezhañ ramparzhioù en he lec'h gant Arzhur 1añ Breizh. Diskaret e voe e 1558 war urzh ar roue gall Herri IV.

XIV^vet kantved Aozañ

E 1364 e voe lakaet fin da vrezel hêrezh Breizh etre an tiegezhioù Moñforzh ha Bleiz gant Emgann an Alre. Lazhet e voe Charlez Bleiz eno ha tapet e voe Beltram Gwesklin da brizoniad. Savet e voe ul leandi gant Yann Moñforzh war lec'h an dachenn emgann.

XVII^vet kantved Aozañ

Trede porzh Breizh e oa an Alre e 1631 war-lerc'h Kemperle hag an Henbont.

XVIII^vet kantved Aozañ

D'ar 4 a viz Kerzu 1776, e penn-kentañ Brezel dieubidigezh ar Stadoù Unanet, e tilestras Benjamin Franklin en Alre, deuet ma oa da c'houlenn sikour Frañs gant Loeiz XVI.

Dispac'h Gall

D'an 9 Thermidor An III (Lun 27 Gouere 1795) e oa savet en Alre ul lez-varn-vrezel evit barn prizonidi tapet e-kerzh dilestradeg ar roueelourien e Kiberen. An darn vrasañ anezhe a voe kondaonet d'ar marv ha fuzuilhet, an ao. de Sombreuil, o jeneral, da gentañ. Digarget evoe al lez-varn-se d'ar 27 er memes miz (Gwener 14 Eost 1795) gant ar jeneral Lemoine hag a ginnigas kas ar brizonidi da Borzh-Loeiz kent bezañ forbannet.
Melestradurezh : krouet e voe kumun an Alre e 1790^[4]. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet an Alre da benn ur c'hanton, hini an Alre, ha da benn ur bann, Bann an Alre^[5], nav c'hanton ennañ : an Alre, Porzh-Lae, Kiberen, Landevant, Lokmaria-Kaer, Mendon, Pleñver, Pleuwigner ha Plunered. Gant Bonreizh Bloaz III (22 a viz Eost 1795) e voe lamet ar bannoù ha bodet e veze kuzulioù-kanton (ne chome tamm emrenerezh ebet gant kumunioù ar c'hanton)^[6]. Brasaet e voe Kanton an Alre e 1801 gant lezenn an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801)^[7], dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix. Lakaet e oa bet en Arondisamant an Oriant krouet e 1800.

XIX^vet kantved Aozañ

Tizhet eo an Alre gant an hent-houarn e 1862^[8].

XX^vet kantved Aozañ

Brezel-bed kentañ

226 milour eus an Alre, d.le. 3,17 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911, a varvas evit Bro-C'hall, 43 e 1914, 56 e 1915, 50 e 1916, 26 e 1917, 44 e 1918 ha 4 e 1919, goude arsav-brezel an 11 a viz Du 1918^[9].

Eil Brezel-bed

Fauchie, kentañ eil-maer ar gumun, a voe digarget d'an 28 a viz Kerzu 1941 evit bout bet savet a-enep d'ar gouarnamant^[10],
d'ar 27 a viz Gouere 1944 e kouezhas un nijerez (Spitfire Vb marilhet AD470 ha kodet LA-?) eus aerlu ar Rouantelezh-Unanet (Royal Air Force) en Alre ; mervel a reas he nijour ha douaret e voe e Gwidel^[11].

Dezougen Aozañ

Ar porzh-houarn war al linenn hent-houarn Landerne Savenneg.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962 Aozañ

Niver a annezidi

Monumantoù ha traoù heverk Aozañ

An tour-iliz.
Diabarzh an iliz.
Delwenn Sant Weltaz
en iliz.
Delwenn-led ar C'hrist
en iliz.
Ograoù an iliz.
Un ti kozh e kreiz-kêr.
Tiez kozh e kreiz-kêr.

Iliz katolik Sant Weltaz, 1636.
Tiez kozh prenn e kêr uhel.
Porzh kozh Sant-Sten, porzh eus ar Grennamzer ha kêr gozh gant e-leizh a dier-prenn kozh.
Pont maen kozh a-us d'al Loc'h.
Mozoleon Kadoudal e Kerleano e-lec'h ma vez miret relegoù Jorj Kadoudal.

Tud Aozañ

Tud bet ganet eno

1771 : Jorj Kadoudal, chouan.
1817 : Joseph-Marie Bourdy, troour brezhonek.
1857 : Arthur de Salins, jeneral ha penn-skout.
1914 : Pierre Cogan, marc'hhouarnour.
1957 : Roland Becker, soner.

Tud bet marvet eno

Charlez Bleaz, bet lazhet en Emgann an Alre e 1364.
Loeiz Herrieu, skrivagner brezhonek, d'an 22 a viz Mae 1953.
Jean Markale, skrivagner, 1928-2008.
Pierre Cogan, marc'hhouarnour, 1914-2013.

Ardamezeg ar familhoù

	Jean Aoustin Kabiten an Alre e 1396 (PPC).
	Geoffroi de Malestroit Kabiten an Alre, marvet dibennet e Pariz e 1344.

Brezhoneg Aozañ

Deskadurezh

Abaoe 1999 ez eus ur skol Diwan en Alre. [
E distro-skol 2022 e oa 160 skoliad enskrivet e Diwan hag er skolioù divyezhek (10,7 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[12]

Kelenn d'an oadourien

Ouzhpenn ugent vloaz 'zo e vez graet war-dro ar brezhoneg (kentelioù noz, filajoù,...) gant Kerlenn Sten Kidna.

Ya d'ar brezhoneg

D'ar 15 a viz Gwengolo 2015 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun. Al live 1 oa bet roet d'ar gummun.

Melestradurezh Aozañ

An ti-kêr.

En em ouestlet he deus kêr An Alre en ul leviadurezh evit an diorren padus.

Gevelliñ Aozañ

Sport Aozañ

6 a viz Gouere 2008 : eil tennad-hent Tro Bro-C'hall etre an Alre ha Sant-Brieg ; trec'h eo Thor Hushovd ( Norvegia).

Levrlennadur Aozañ

Froger Michel & Pressensé Michel ː Armorial des communes du Morbihan. 1999. ISBN 2-908289-10-5
de la Gournerie Eugène ː Les Débris de Quiberon. Souvenirs du désastre de 1795, suivi de la liste des victimes. Librairie catholique Libaros. Nantes. 1875. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k204262x/f1.image
Pol Potier de Courcy : Nobiliaire et armorial de Bretagne

Liammoù diavaez Aozañ

Daveoù ha notennoù Aozañ

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ Pol Potier de Courcy.
↑ Charles d'Hozier, Grand Armorial de France, 1696, levrennoù VIII (Bretagne, 1ère partie) & IX (Bretagne, 2ème partie); Froger & Pressensé ː Armorial des communes du Morbihan. 1999
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, ar Faoued, 2006, pajenn 186
↑ Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 36
↑ Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 187
↑ Cassini - EHESS - An Alre - Fichenn ar gumun
↑ Lec'hienn ar gumun
↑ Pennad-kaoz e "Dimanche Ouest-France", 12 a viz Kerzu 2010
↑ Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993
↑ Pertes RAF Morbihan
↑ Distro-skol ar c’helenn divyezhek e 2019

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] Pol Potier de Courcy.

[3] Charles d'Hozier, Grand Armorial de France, 1696, levrennoù VIII (Bretagne, 1ère partie) & IX (Bretagne, 2ème partie); Froger & Pressensé ː Armorial des communes du Morbihan. 1999

[4] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, ar Faoued, 2006, pajenn 186

[5] Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 36

[6] Jean-Louis Debauve, La Justice révolutionnaire dans le Morbihan, e ti an aozer, Pariz, 1965, pajenn 187

[7] Cassini - EHESS - An Alre - Fichenn ar gumun

[8] Lec'hienn ar gumun

[9] Pennad-kaoz e "Dimanche Ouest-France", 12 a viz Kerzu 2010

[10] Annik Le Guen, Le Morbihan sous le Gouvernement de Vichy, Miz Kerzu 1993

[11] Pertes RAF Morbihan

[12] Distro-skol ar c’helenn divyezhek e 2019

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]