Lennegezh vrezhonek

Lennegezh an henvrezhoneg

Ne gaver ket testennoù brezhonek hiroc'h eget un hanter frazenn a-raok derou ar XIV^vet kantved ha pa vez anv eus mare an henvrezhoneg, n'heller ket lavaret ez eus testenioù eeun eus ul lennegezh vrezhoneg. Koulskoude e seblant da lod eus arbennigourien e c'hellfe bezañ bet ur barzhoneg meuleudi kañv e enor ar roue Jezekael, un droidigezh diwar ur marvnad, evel ma rae Kembreiz eus an oberennoù-se.

Lennegezh ar c'hrennvrezhoneg

Al lennegezh dre gomz

Pinvidik-kenañ e seblant bezañ bet al Lennegezh dre gomz diouzh gwelet ar pezh a zo degouezhet betek ennomp ha hag arroudoù sonioù pe kontadennoù a seblant bezañ bet oberennoù skrivet en a-raok. En XIXvet kanted ez eur bet krog da zastum ar binvidigezh-se. Unan eus ar re gentañ eo bet Kervarker (Théodore Hersart de La Villemarqué), gant e zastumad Barzaz Breiz (1839 ha 1867) a reas berzh bras en e vare hag a ra c’hoazh. Dastum a reas danvez kanet (gwerzioù, sonioù, ha kanoù relijiel).
Digoret e oa an hent evel-se da dud all evel Fañch an Uhel a zastumas ivez kontadennoù, Gab Milin, Pengwern... Tostoc’h ouzhimp e c'heller menegiñ François Cadic, Iwan an Diberder Loeiz ar Floc'h, (Maodez Glanndour), Donatien Laurent ha Yann-Fañch Kemener, ha dreist-holl ar gevredigezh Dastum hag an holl re a zo bet bodet en-dro dezhi. Enrolladurioù a c'hell bezañ kavet war al lechienn www.kan.bzh).

Al lennegezh dre skrid

Al lennegezh dre skrid vodern a c’heller lakaat anezhi da gregiñ gant an XIX^vet kantved, pa ne gaver nemet pezhioù-c'hoari kelennadurezh kristen pe flemmskridoù er tri kantved kent. Barzhoniezh, boulc'het an hent gant Aogust Brizeug, a zo bet an doare-lennegezh prizietañ e-pad pell, pa n’eo ket rimerezh hepken, .
Skridoù komz-plaen a zo bet, darn o doa graet berzh evel Emgann Kergidu skrivet gant Lan Inizan, pe skridoù diduiñ gant Ivon Krog pe Erwan ar Moal (Dir na Dor).
Goude ar Brezel bed kentañ e weler skridoù awenet-mat. An embannadenn lennegel gentañ a zo roet lañs dezhi gant Tangi Malmanche, a sav pezhioù-c’hoari pe misterioù a live uhel. Siwazh, e-unan emañ d’an ampoent-se.
Eus tu ar varzhoniezh e ranker menegiñ “Ar en deulin”, un dastumadenn barzhonegoù gant Yann-Bêr Kalloc'h, bet embannet goude ar brezel. Goude ar brezel-se e teu ur bagad tud bodet en-dro da Gwalarn renet gant Roparz Hemon. Fellout a ra dezho sevel ul lennegezh vodern digor war ar bed. Ur bern troidigezhioù a vo graet, hag oberoù a live uhel-mat. Menegomp skrivagnerien evel Jakez Riou, Youenn Drezen, Langleiz, Fañch Elies (Abeozen), Frañsez Kervella (Kenan Kongar), Fant Rozeg (Meavenn)...
Levezon Gwalarn a chom kreñv goude an Eil brezel bed. Re hir e vefe menegiñ holl skrivagnerien ar rummad-se a ro ul lennegezh puilh evit un niver a lennerien a chom izel. Ret eo reiñ anvioù zo koulskoude : Ronan Huon, Jarl Priel, Per-Jakez Helias, Per Denez... hep disoñjal Anjela Duval, ur beizantez paour, bet savet ganti barzhonegoù hep o far.
Da heul ar rummad-se eo aet al lennegezh vrezhonek war liesaat, gant skrivagnerien niverus hag awenet gant danvezioù a bep seurt ha nevez (evel ar moliac'h hag ar skiant-faltazi), daoust ma chom bras lod ar varzhoniezh hag an danevelloù berr.
Puilh eo an danvez kinniget gant tud evel Mikael Madeg pe Yann Gerven. Talvoudus e chomo moarvat dastumadegoù danevelloù Goulc’han Kervella evel Lara hag oberenn Tudual Huon.

• ==XXIañ kantved==

Sellit ivez

• Breuriez ar Brezoneg
• Breuriez Veur ar Brezoneg
• Roll ar varzhed vrezhonek
• Skol Walarn
• Roll skrivagnerien Al Liamm
• Roll skrivagnerien Emgleo Breiz

Levrlennadur

Labourioù hollek

• Roparz Hemon, La langue bretonne et ses combats, Ar Baol, Skridoù Breizh, 1947, 264 p.
• Francis Gourvil, Langue et littérature bretonnes, Presses universitaires de France, 1952, 126 p. Dastumad Que sais-je ?. Adembannet e 1960.
• Hervé Abalain, Histoire de la langue bretonne, Gisserot, 1995, 126 p. ISBN978-2-87747-0163-2
• La Bretagne et la littérature orale en Europe, dindan renerezh Fañch Postic, Centre de recherches bretonnes et celtiques, 1999, 293 p. ISBN978-2-901737-42-0.
• Pierrette Kermoal, Lennegezh Vreizh o tiwanañ. 1, 2. Aber, 2021, 190 p. ISBN978-2-916845-54-8. Aber, 2022, ISBN

Labourioù war prantadoù perzhek

• Abeozen, Damskeud eus hon lennegezh kozh, Embannadurioù Al Liamm, 1962
• Abeozen, Istor lennegezh vrezhonek am amzer-vremañ, Ur ger a-raok, gant Ronan Huon, Embannadurioù Al Liamm, 1957, 253 p. Istor al Lennegezh vrezhonek.
• Youenn Olier, Skol Walarn, Imbourc'h, 1974. Stagadenn da Imbourc'h, niv. 61. Liesskrivet.
• Francis Favereau, Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved. 1 : An "Emzao" kentañ 1900-1918, 448 paj. 2 : Breiz Atao hag ar re all el lennegezh 1919-1944 ; 576 p. ; 3, Al lennegezh a "spered broadel" : Al liamm Tír na n'Óg - Hervez spered ar "batrioted" : Brud ha Brud Nevez 1945-1968 ; 512 pajenn; 4, Efed Mae 68 : Ugent bloavezhiad traoù mesket 1968-2000, 480 p. Skol Vreizh, 2002-2008. ISBN : 2-911447-56-5 ; 2-911447-93-X ; 978-2-915623-40-6 ; 978-2-36758-026-5.

Oberourien hag oberennoù pennañ

• Mikael an Noblez
• Juluan Maner
  • Canticou spirituel hac instructiounou profitabl… (1658)
• Charles Le Bris (war-dro 1660-war-dro 1735)
  • Heuryiou brezonec ha latin… (1712)
• Paskal Kerenveier
• Yann Gonan
  • Avanturio ar sitoian Jean Conan (skrivet war-dro 1830)
• Aogust Brizeug (1803-1858)
  • Telenn Arvor (1844)
  • Furnez Breiz. (1845)
• Yann Vari ar Gonideg
  • Dictionnaire celto-breton ou breton-français (1821)
  • Katekiz historik é pehini a gaver é berr gomsiou ann istor santel hag ar gelennadurez gristen (1826)
• Prosper Proux (1811-1873)
• Teodor Kervarker (1824-1895)
  • Barzaz Breiz (1839-1845)
• Yann Vari ar Skourr (1811-1870)
  • Karantez ha glac'har (1863)
  • Telenn Remengol
• Job ar Baion
• Lan Inizan
• Narsis Kelien (1848-1902)
  • Annaik (1880)
  • Chansons et danses des Bretons (1899)
• Erwan ar Moal (1874-1957)
• Frañsez Jaffrennou (1878-1956)
  • Hirvooudou (1899)
  • An delen dir (1900)
  • Prosper Proux, studiadenn war e vuhez, e lizerou, e varzoniez (1913)
• Aogust Bocher
  • Bleuniou yaouankiz (1909)
• Filomena Kadored (1892-1923)
  • Mouez Meneziou Kerne (1912)
• Yann-Ber Kalloc'h
• Erwan Berthou
  • Dre an delen hag ar C'horn-boud (1904)
  • Istor Breiz hag ar C'helted (1910)
  • Kevrin ar varzed, pe reizadur ar wersaouriez (1912)
• Frañsez Vallée (1860-1949)
• Jakez Riou
  • Geotenn ar Werc'hez
• Yann Vari Perrot
  • Buhez ar Zent
• Loeiz Herrieu
  • Kamdro an Ankeu
• Youenn Drezen
  • An dour en dro d'an inizi
• Roparz Hemon (1900-1978)
  • Youenn Olier, Un tonkad hag un oberenn,
  • Pierrette Kermoal, Un ene tan, Aber,
• Fañch Elies Abeozen
• Jarl Priel
• Yeun ar Gow
• Pêr-Jakez Heliaz
  • Marh al Lorh
• Jakez Konan
• Maodez Glanndour
• Glenmor
• Fant Rozeg-Meavenn
• Añjela Duval
• Youenn Gwernig
• Youenn Olier
• Ronan Huon
• Fañch Peru
• Yann-Ber Piriou
• Yann Gerven
• Pierrette Kermoal
• Mikael Madeg
• Mich Beyer
• Goulc'han Kervella

Geriadurioù dre anvioù oberourien

• Frañsez Favereau, Littérature et écrivains bretonnants depuis 1945. E-barzh Skol Vreizh, niv. 20, 1991.
• Lukian Raoul, Geriadur ar skrivagnerien hag ar yezhourien aet da anaon a-raok miz Meurzh 1992, 1992, 432 p . Roll an oberourien hag an arallanvioù. ISBN2-7368-0034-6
• Dictionnaire des écrivains bretons du XXe siècle, dindan renerezh Marc Gontard, kenlabour Ronan Huon, Presses universitaires de Rennes, 2002, 291 p. ISBN2-86847-702-X.